powrót do listy wpisów

30 Kwietnia 2019 FinTech i jego znaczenie dla usług finansowych

Artykuł ukazał się w czasopiśmie Bank Spółdzielczy nr 4/590, październik-grudzień 2018

Istota FinTech

Cyfrowa rewolucja wynikająca z dynamicznego postępu technologicznego obejmuje w ujęciu globalnym niemal wszystkie aspekty życia społecznego i gospodarczego, w tym także jest istotną przesłanką transformacji rynku usług finansowych. Spółki tzw. nowych technologii, jak Google, Apple, Facebook czy Amazon (tj. GAFA) oddziałują na strategie biznesowe i wzorce postępowania konsumentów poprzez szybką dyfuzję innowacji w społeczeństwie. W tym kontekście, z uwagi na duży potencjał dla digitalizacji i wirtualizacji obsługi bankowej należy oczekiwać masowego urynkowienia szeregu innowacji finansowych związanych z inteligentnymi algorytmami i nowoczesnymi metodami analitycznymi przed końcem następnej dekady. Pojawia się jednak zagrożenie, że banki mogą być bardziej przedmiotami niż podmiotami tych zasadniczych zmian wobec ekspansji firm technologicznych na rynku usług finansowych. Zdalne kanały dystrybucji i formy komunikacji oddziałują na oczekiwania klientów w zakresie modelów obsługi i nowych atrybutów usług finansowych. W tym kontekście warto podkreślić, iż postęp technologiczny wpływa na zachowania klientów banków bez względu na skalę korzystania z usług internetowych. W świecie "plug and play" współczesny klient oczekuje, aby usługi finansowe były intuicyjnie proste, przejrzyste i łatwo dostępne dla realizacji bieżących potrzeb. Równocześnie usługi te powinny cechować się wysokim stopniem bezpieczeństwa i poufności danych. Z tego względu wielu klientów ceni sobie korzystanie z określonego ekosystemu usług cyfrowych, który jest wysoce spersonalizowany i kompatybilny z usługami dostawców zewnętrznych. Przykładem takiego ekosystemu jest zintegrowanie systemów płatności z internetowymi platformami handlu elektronicznego na zasadach pełnej personalizacji i szybkości transakcji, tj. bez podawania numerów rachunków bankowych, czy transferu do serwisów bankowych.

Wobec powyższych zmian strukturalnych, od kilku lat rosnące znaczenie zdobywa termin FinTech, jako skrót od "Financial Technology". Termin ten odnosi się do wykorzystania nowoczesnych technologii (głównie teleinformatycznych) do tworzenia innowacyjnych rozwiązań na rynku usług finansowych. W węższym zakresie jego znaczenia termin definiuje podmioty biznesowe, które tworzą i wypracowują takie rozwiązania stając się forpocztą rewolucji cyfrowej na rynku usług finansowych. Z reguły podmioty te nie są ściśle związane z sektorem finansowym (np. brak licencji bankowej), lecz głównym obszarem ich działalności jest opracowanie nowych produktów skierowanych do klientów bankowych lub usprawnianie procedur instytucji finansowych w zakresie innowacji procesowych.

Istotą innowacji produktowych Fintech jest tworzenie produktów i usług, które są bardziej przyjazne i zrozumiałe dla klientów, a równocześnie bardziej efektywne, przejrzyste i zautomatyzowane niż dotychczasowe systemy obsługi klientów (front office). Ponadto, podmioty branży FinTech dostarczają nowych technologii usprawniających funkcjonowanie samych instytucji finansowych w zakresie organizacji procesów wewnętrznych (back office).

Na gruncie prawnym pojęcie FinTech nie doczekało się jeszcze oficjalnej wykładni w regulacjach nadzorczych. W zależności od kraju, podmioty FinTech podlegają różnego rodzaju obowiązkom prawnym czy regulacyjnym, co wynika z dużej różnorodności ich modeli biznesowych i niezwykle różnorodnych produktów i usług. Brak wykładni prawnej FinTech jest przeszkodą dla stworzenia jednej definicji, która miałaby uniwersalne zastosowanie do opisu wszystkich podmiotów związanych z tym terminem.

Podczas gdy większość firm z branży FinTech ma pewne cechy wspólne, to jednak istnieją istotne wyjątki, które uniemożliwiają wypracowanie spójnej i całościowej definicji. Przykładowo wiele firm FinTech znajduje się w początkowej fazie rozwoju (start-up), w której często potrzebują zasilenia w kapitał dla kontynuacji rozwoju, w tym zdobycia odpowiednio dużej bazy klientów dla generowania przepływów gotówkowych. Jednakże nie wszystkie podmioty FinTech są start-upami, a ich sukces rynkowy już obecnie jest finansowo wymierny (tzw. unicorn). Zakłada się, że FinTech wyróżniają się zdolnością do pozyskania odpowiednio dużej liczby inwestorów oraz tworzenie modelu biznesowego na bazie mediów społecznościowych. Chociaż te dwie cechy są integralnym elementem działalności wielu FinTech (szczególnie w zakresie finansowania społecznościowego – crowdfunding), to jednak istnieją FinTech, które mają jednego właściciela i rozwijają innowacyjne usługi poza mediami społecznościowymi (blockchain).

Równocześnie należy pamiętać, że samo pojęcie FinTech jest bardzo obszerne. Oprócz innowacji produktowych i procesowych w sektorze bankowym, domeną FinTech jest również rynek ubezpieczeniowy (InsurTech) oraz szeroko rozumiane produkty inwestycyjne.

Ewolucja FinTech

Pochodzenie FinTech upatruje się w ewolucji sektora finansowego pod koniec lat 80. i początku 90. XX wieku. Wówczas uwaga regulatorów po raz pierwszy skierowała się na aspekty ryzyka wynikające z wpływu technologii na przyspieszenie przepływów kapitału na rynkach giełdowych w ujęciu transgranicznym. Doskonale ilustruje to film Olivera Stone’a „Wall Street”, w którym bankier inwestycyjny szynko zleca transakcje giełdowe poprzez telefon komórkowy. Jedną z przyczyn krachu giełdowego w 1987 r. (tzw. „Black Monday”) przypisuje się masowemu wykorzystaniu przez banki skomputeryzowanych systemów transakcyjnych, które automatycznie kupowały i sprzedawały w oparciu o ustalone wcześniej poziomy cenowe prowadząc do załamania cen aktywów.

Na początku lat 90. Citigroup zainicjował projekt „Financial Services Technology Consortium” dla ułatwienia współpracy banku w zakresie współpracy technologicznej z podmiotami niebankowymi. W tym czasie powstawało wiele spółek technologicznych, które zaczęły tworzyć modele biznesowe w oparciu o Internet jako innowacje przełomową (tzw. disruptive innovation). Przykładem jest pierwszy wirtualny bank w USA, tj. Security First Network Bank, który został założony przez spółkę technologiczną tworzącą platformy obsługi internetowej dla sklepów.

W tym czasie usługi finansowe zawierane face to face w oparciu o nośniki papierowe zaczęły przekształcać się w transakcje elektroniczne o charakterze zdalnym, nie tylko w relacjach pomiędzy instytucjami finansowymi, ale również z udziałem klientów indywidualnych na całym świecie. Oprócz innowacji produktowych, na szerszą skalę banki zaczęły wdrażać innowacje procesowe, szczególnie w zakresie złożonych, skomputeryzowanych systemów zarządzania ryzykiem (np. VaR).

Kryzys finansowy lat 2008–2009 paradoksalnie doprowadził do przyspieszenia rozwoju FinTech. Wówczas powstały warunki rynkowe, które stały się katalizatorem wdrażania innowacyjnych rozwiązań technologicznych w branży usług finansowych. W tym kontekście kryzys finansowy miał trzy zasadnicze konsekwencje dla branży FinTech.

Po pierwsze, po uświadomieniu źródeł kryzysu finansowego społeczne postrzeganie banków, jako instytucji zaufania publicznego, uległo zdecydowanemu pogorszeniu, a tym samym obniżyło zaufanie do sektora bankowego. Nie bez znaczenia w tym kontekście jest rosnąca akceptacja wśród tzw. Millenialsów usług finansowych oferowanych poza sektorem bankowym w ramach ekosystemów internetowych.

Po drugie, na kanwie kryzysu finansowego wielu doświadczonych pracowników banków (szczególnie średniego szczebla), albo straciło pracę, albo zostało zmuszonych do akceptacji niższych wynagrodzeń. W konsekwencji kryzys wpłynął na uwolnienie dużych i cennych zasobów kadrowych do nowych projektów rynkach, jako że osoby te zaangażowały się w działalność w branży FinTech na własny rachunek.

Po trzecie, w wyniku kryzysu wzrosła wielkość podaży kapitału długoterminowego, który poszukiwał możliwości zaangażowania w nowe projekty inwestycyjne o odpowiednio wysokiej stopie zwrotu, co sprzyjało finansowaniu start-upów. Te kapitały stały się dostępne dla FinTechów w czasie, który zbiegł się z rosnącą presją regulacyjną w sektorze bankowym. Ze względu na rosnące wymogi kapitałowe i wysokie koszty nowych regulacji, banki utraciły większość swojej dotychczasowej zdolności do tworzenia innowacji, a ich apetyt na ryzyko inwestycyjne zdecydowanie zmalał.

Splot powyższych okoliczności stał się katalizatorem niezwykle szybkiego rozwoju innowacji finansowych w spółkach branży FinTech w ostatnich latach. W obliczu rosnącego popytu rynkowego na innowacyjne usługi mogą swobodnie tworzyć nowe rozwiązania w środowisku nieskrępowanym regulacjami ostrożnościowymi przy adekwatnie wysokim zasilaniu kapitałowym.

Działalność FinTech

Postęp technologiczny w zakresie analizy i przetwarzania danych oraz spadające koszty transakcyjne umożliwiają tworzenie tzw. cyfrowych ekosystemów przez spółki nowych technologii. Biorąc pod uwagę ich rosnącą akceptację wśród współczesnych klientów, którzy cenią sobie komfort dostępności i personalizacji danych cyfrowych w ramach tzw. "one-stop shopping", FinTech zaczynają skutecznie pozyskiwać klientów bankowych za pomocą innowacyjnych usług finansowych w postaci aplikacji lub usług internetowych. Jednakże, zakres produktów i usług oferowanych przez FinTech wciąż pozostaje ograniczony, szczególnie w zakresie złożonych produktów finansowych, takich jak kredyty hipoteczne, handel międzynarodowy, plany finansowe czy usługi konsultingowe.

Niebagatelne znaczenie dla rozwoju FinTech ma fakt, że produkty i usługi bankowe muszą spełniać rozbudowane standardy regulacyjne, co wiąże się z wysokimi kosztami i koniecznością dysponowania fachową wiedzą prawną. Z tego powodu nowi gracze w sektorze finansowym koncentrują się na oferowaniu produktów i usług, które nie podlegają nadzorowi regulacyjnemu lub nie wymagają żadnych licencji. W tym kontekście, regulacje tworzą bariery wejścia pozwalają bankom zachować przewagę konkurencyjną i ugruntować w świadomości odbiorców wizerunek instytucji o najwyższych standardach bezpieczeństwa i poufności obsługi.

Aktualnie działalność FinTech koncentruje się w pięciu głównych obszarach, tj.:

• Usługi inwestycyjne – Fintech przekracza ramy alternatywnego finansowania na rynku długu, jak finansowanie społecznościowe w ramach crowdfounding i pożyczki P2P. Obecność spółek jest coraz bardziej zauważalna na rynkach kapitałowych, w tym m. in. funduszy ETF, private equity, czy nawet wsparcia procesów pozyskiwania kapitału na zorganizowanych rynkach giełdowych. FinTech uczestniczą w nowych formach inwestowania, takich jak handel w oparciu o algorytmy czy handel wysokich częstotliwości (HFT). W przyszłości należy oczekiwać wzrostu znaczenia alternatywnych mechanizmów inwestowania, jako że FinTech coraz bardziej angażują się zautomatyzowane usługi doradcze (robo-advisor).
• Zarządzanie ryzykiem – wydatki na IT w instytucjach finansowych w obszarze ryzyka mają na celu rozwój efektywności systemów wczesnego ostrzegania oraz wdrażania nowych regulacji w obszarze compliance. FinTech wspierają banki w zakresie rozwojów algorytmów identyfikacji ryzyka oraz systemów monitoringu ryzyka w oparciu o przetwarzanie rozbudowanych zbiorów danych w czasie rzeczywistym (Big Data).
• Usługi płatnicze i rozliczeniowe – płatności mobilne i natychmiastowe są głównym obszarem innowacji wielu FinTech, szczególnie w krajach rozwijających się wobec niedoskonałości systemów bankowych. Podobnie, infrastruktura związana z obrotem papierami wartościowymi i rozrachunkiem transakcji oraz obrót instrumentami pochodnymi staje się ważnym aspektem rozwoju FinTech z branży informatycznej i telekomunikacyjnej w ramach tzw. bankowości równoległej.
• Bezpieczeństwo i zarządzanie poufnością danymi – cyfrowy charakter świata finansów oznacza, że jest on szczególnie narażony na cyberprzestępczość. Wiele spółek z branży FinTech pracuje nad innowacjami w zakresie zwiększania bezpieczeństwa i poufności danych poprzez wykorzystanie wielostopniowej autoryzacji, w tym biometrii.
• Zdalne platformy obsługi klienta – to przedmiot innowacji FinTech w mobilnych usługach finansowych w ramach tzw. usług kontekstowych. Usługi te łączą wysoki stopień personalizacji obsługi, dostępności (np. w oparciu o geolokalizację) oraz responsywność, a więc szybką procedurę inicjowania transakcji w zależności od bieżących potrzeb użytkownika (np. decyzja o przyznaniu debet w ROR w ciągu minuty dla sfinansowania nieoczekiwanych wydatków).

powrót do listy wpisów